Tiếng kêu cứu của những ngôi nhà cổ...!

Thị xã Gò Công vốn là “thủ phủ” của các huyện phía Đông tỉnh Tiền Giang - nơi hội tụ, giao lưu văn hóa, nghệ thuật, kinh tế của toàn khu vực. Giá trị này đã ăn sâu vào nếp ăn, nếp nghĩ, sinh hoạt của người dân Gò Công từ bao đời nay. Tuy nhiên, trước tốc độ tăng trưởng nhanh chóng trên khắp các lĩnh vực trong đời sống hiện nay thì liệu vai trò “thủ phủ” cũng như những giá trị truyền thống có còn được lưu giữ nổi?

Nhà ông Bùi Doãn Cung

Nhắc đến thị xã Gò Công, ai cũng đều có một cảm nghĩ đó là một vùng còn hàm chứa nhiều nét cổ kính và tự nhiên nhất vùng ĐBSCL. Vùng đất xứng danh “địa linh nhân kiệt” này qua năm tháng vẫn còn lưu giữ nhiều di tích lịch sử có giá trị, những danh nhân được người dân tự hào tôn vinh. Ngoài một số quan chức thời Nguyễn, Gò Công còn là nơi sản sinh nhiều danh nhân tên tuổi trong đời sống xã hội đương thời, nhất là về văn hóa, giáo dục, chính trị như Thái hậu Từ Dụ, Hoàng hậu Nam Phương, Trương Định, Hồ Biểu Chánh... Các di tích lịch sử được bảo vệ, lưu truyền như lăng mộ họ Phạm (tổ tiên của bà Từ Dụ, mẹ Vua Tự Đức), mộ Trương Định xây cất vào năm 1864 bằng đá ong trộn ô dước, mộ bia bằng đá trắng Quảng Nam khắc đầy đủ chức tước của ông: “Đại Nam Bình Tây Đại tướng quân Trương Công Định chi mộ”.

Bên cạnh các di tích có giá trị vừa kể, hiện tại Gò Công còn tồn tại nhiều ngôi nhà cổ nhất tỉnh. Theo tư liệu lịch sử (hiện còn lưu giữ ở Phòng Văn hóa Thông tin thị xã Gò Công) tỉnh Gò Công trước đây có 40 làng, người dân thường gọi là “làng Thành Phố”. Nhà cửa nơi này lúc đó chỉ toàn làm bằng lá, đến năm 1862 mới được xây bằng những ngôi nhà tường vững chắc. Năm 1862 cũng là năm “làng Thành Phố” trở thành tỉnh lỵ Gò Công. Năm 2002 tổ chức JICA của Nhật đến khảo sát thì Tiền Giang có 350 ngôi nhà cổ mà riêng TX Gò Công có đến 2/3 loại nhà cổ giá trị này.

Khoảng 3 năm trở lại đây tốc độ phát triển của TX Gò Công khá nhanh. Đặc biệt, là những thay đổi về diện mạo đô thị thông qua việc đầu tư cơ sở hạ tầng. Những ngôi nhà mới được cất lên khang trang “ăn theo” những con đường nội ô vừa được nâng cấp, mở mới, đã tô điểm thêm nét đẹp vốn có của “làng Thành Phố” thuở nào. Đến hết năm 2004, thị xã đã hoàn thành việc nâng cấp 20 tuyến đường nội ô với đầy đủ hệ thống cấp thoát nước, chiếu sáng, vỉa hè, cây xanh đồng bộ; mặt đường được trải bê tông nhựa. Đường Trương Định được xem là đẹp nhất thị xã. Song song đó còn mở nhiều tuyến đường trọng điểm nhằm mở rộng đô thị trung tâm theo hướng Bắc - Nam tạo điều kiện cho thị xã tiếp cận dễ dàng, thuận tiện hơn với khu du lịch biển Tân Thành và Quốc lộ 50 đi TPHCM. Đồng thời, chợ mới Gò Công cũng đã được đưa vào sử dụng nhằm thúc đẩy giao lưu hàng hóa, dịch vụ, thương mại cho toàn vùng. Đình Trung đã được trùng tu nâng cấp đáp ứng mong mỏi của nhân dân về một địa chỉ thờ cúng đã ăn sâu vào tâm linh người dân Gò Công. Hàng loạt những di tích lịch sử văn hóa đã được đầu tư tôn tạo nhằm giáo dục truyền thống và phát triển du lịch như đền thờ lăng mộ Trương Định, di tích kiến trúc nghệ thuật (nhà cổ, được xây dựng cuối thế kỷ XIX) của Đốc phủ Nguyễn Văn Hải, Nhà truyền thống thị xã (nhà bà Lâm Tố Như xây dựng năm 1933)...

Nhà cổ của Đốc phủ Nguyễn Văn Hải

Năm 2005 tỉnh Gò Công sẽ mời các ngành tư vấn thiết kế, khảo sát lập kế hoạch thực hiện dự án nâng cấp, mở rộng Khu di tích lịch sử Lăng Hoàng gia. Trong đó, dự kiến vùng qui hoạch rộng 70 - 100ha xây dựng hoàn thành lăng mộ này gắn liền với tour du lịch của Tiền Giang. Dự án đó nếu được hoàn thành thì ai muốn tìm lại dấu tích xưa một thời của cha ông thì TX Gò Công cũng vẫn là một địa chỉ thích hợp.

Dù hiện tại ở đây số nhà cổ còn lại khá nhiều, nhưng chỉ có những ngôi nhà thuộc sở hữu Nhà nước mới được gìn giữ như nhà Đốc phủ Hải, Nhà Truyền thống TX, Đền thờ Đức Quốc Công Phạm Đăng Hưng... còn nhà tư nhân thì chịu! Cán bộ quản lý di tích TX Gò Công cho biết: Biết rằng để những ngôi nhà cổ của dân mất dần là rất đáng tiếc, nhưng biết làm sao được khi ngay cả kinh phí bảo quản tôn tạo di tích nhà cổ thuộc sở hữu Nhà nước còn gặp khó khăn. Hiện tại những ngôi nhà cổ thuộc dạng phố (kiểu như ở Hội An, Quảng Nam) hầu như không còn, còn chăng là những ngôi nhà biệt lập, nằm rải rác trong thị xã. Tất cả đều có chung một thực trạng là “xuống cấp trầm trọng, hư đâu vá đó. Theo người trông coi nhà của thầy Tăng Tiến Minh (đang định cư ở Mỹ) thì căn nhà này có tuổi thọ trên 100 năm, đang xuống cấp trầm trọng, những ngày mưa phải dùng thau hứng nước nhiều nơi. Để trùng tu, tốn đến vài tỉ đồng, tiền đâu và trùng tu để làm gì?! Giải pháp mà chủ nhà đang nhắm tới là đập bỏ để xây mới! Hay nhà của ông Bùi Doãn Cung xây dựng khoảng năm 1895 ở ấp Gò Tre, xã Long Thuận. Đây là ngôi nhà cổ đặc trưng Nam bộ nhất trong vùng. Ngôi nhà này có dạng chữ đinh, lợp ngói âm dương, vách gỗ, cột căm xe, có diện tích 300m2 nay đã mục nát nhưng chủ nhà đành nhìn mà chịu, hễ dột đâu chèn đó! Thầy Phạm Đăng Thanh, người đang cai quản ngôi nhà cho biết sẵn sàng để nhà nước trùng tu khai thác nhưng không được chấp thuận! Nhà ông Mười Cần (số 112, đường Nguyễn Văn Công) tuy xót xa cho tình trạng xuống cấp nhưng ngại để Nhà nước tham gia trùng tu vì sợ ảnh hưởng đến chủ quyền! Đây cũng là tâm lý phổ biến nhất của các chủ sở hữu nhà cổ. Chính vì thế mà việc trùng tu duy trì nhà cổ ở Gò Công hiện nay đang rơi vào tình trạng bế tắc.

Không biết khi tìm ra được hướng giải quyết để giữ gìn thì nhà cổ Gò Công sẽ còn lại bao nhiêu?

http://www.nguoivienxu.vietnamnet.vn/ngaynaynamxua/2005/03/402523/